Het heeft iets van een theater, de tegen een duin aangelegde begraafplaats van Noordwijk. Je verwacht het graf van Maria Dermoût (1888-1962) in een ereloge, maar het werd een nederige zaalplaats, die ze deelt met haar in 1952 gestorven echtgenoot en haar in 2003 gestorven dochter Ettie, die ik nog heb gekend. Noordwijk, waar Maria Dermoût lang woonde, is niet meer wat het was. Een verzameling flats en parkeerterreinen, aan de zeekant kijk je helemaal van de hoogbouw in Scheveningen tot aan de Hoogovens in IJmuiden. Maar de betovering van haar proza is gebleven. Als ik haar Verzameld werk op een willekeurige bladzijde opsla, raak ik steevast in de ban.

Eind 1958 kwam het veelgelezen Amerikaanse blad Time met een overzicht van de beste ‘fiction’ van het jaar. Op het lijstje staat naast Lolita van Vladimir Nabokov en Breakfast at Tiffany’s van Truman Capote The Ten Thousand Things van Maria Dermoût. Ik voel bijna iets van plaatsvervangende trots, als zoiets bestaat. ‘Dutch Author Dermoût was 67 when she wrote her first novel. Locale: a strange world she intimately knew – the islands of Indonesia. Curious, bathed in memory and completely original, the book merges white and native existence in beautiful language, washes against the senses like an insistent tropical swell,’ luidt de toelichting. Uit 1958 dus, niet uit 2021, al zou je dat door de verwijzing naar ‘white and native existence’ bijna gaan denken. De bespreker van Time had het een jaar later, naar aanleiding van Yesterday, over de inheemse bedienden die hun meesters gehoorzamen én hun zwakheden kennen: ‘Their own lives encompass an area to which the white folks have no pass’. Een ongemakkelijke historie, er bestaat wat mij betreft geen wit en bruin mensenras.

Ongemakkelijk is ook de voortdurende discussie over het vermeende Indische bloed van Maria Dermoût. Zeker is alleen dat ze een ras-schrijfster was, ongeacht haar geboortepapieren. Maar het onverzorgde graf waarin ze sinds een zure zomerzaterdag ligt, vind ik haast ongepast. Zelfs een ereloge op Noordwijkse bodem was onbevredigend geweest. Niets dat op deze begraafplaats aan de Oude Zeeweg herinnert aan haar verloren paradijs, het Nederlands-Indische Eden.