Coen van 't Veer (Zierikzee 1968) promoveerde in 2020 op 'De kolonie op drift', een dissertatie over het koloniaal discours in fictie over de reis tussen Nederland en Indië in de periode 1850-1940. Hij is penningmeester en redacteur van Indische Letteren. Samen met Gerard Termorshuizen publiceerde hij in 2018 een biografie van de Indische journalist en persmagnaat D.W. Berretty en in 2021 een biografie van diens zoon, de fotograaf Dodo Berretty.
de columns van Coen van ’t Veer:
recente columns:
gepubliceerd op 20 december 2021
Het bewogen bestaan van Dodo Berretty

Jan Joanknecht was altijd al in zijn familiegeschiedenis geïnteresseerd geweest. Van de Joanknechts had hij veel weten te achterhalen. Over de andere tak van zijn familie, de Berretty’s, wist hij ook al het nodige. Opvallend genoeg werd bij de Joanknechts over de beroemdste Berretty zelden of nooit gesproken: over Jans illustere oudoom, de Indische persmagnaat Dominique Berretty (1891-1934).

Deze flamboyante Indo-Europeaan was ooit met niets begonnen en had zich in het Nederlands-Indië van het interbellum opgewerkt tot mediatycoon. Dominique Berretty had als toonbeeld van zijn kunnen in de heuvels boven Bandung het modernistische Villa Isola en het immense landgoed daaromheen laten aanleggen. Niet alleen in zaken, maar ook bij vrouwen had hij succes. Hij was zes keer getrouwd geweest en dat was precies de reden dat de rooms-katholieke Joanknechts, en ook andere naaste familieleden met hem gebroken hadden.

Berretty’s dood werd wereldnieuws. Vlak voor Kerst 1934 was Dominique Berretty op de terugweg naar Batavia omgekomen in de crash van het prijswinnende vliegtuig de Uiver in de in de Syrisch-Irakese woestijn. Dominique Berretty werd twee dagen voor Kerst 1934 begraven in Bagdad. Zijn leven was opgebrand als een laaiende vlam, meldde een krantenbericht na zijn dood.

In mei 1980 was Jan Joanknecht op vakantie in Parijs. Hij wist dat Dodo daar woonde, Dominique Berretty’s zoon uit diens vierde huwelijk, dat met de actrice Mien Duymaer van Twist. Met Dodo had de familie geen contact. Via het uitspitten van het telefoonboek kwam Joanknecht aan zijn adres en telefoonnummer. Joanknecht kreeg hem aan de lijn. Dodo reageerde verbaasd en enigszins argwanend. Toen Joanknecht hem echter vertelde dat hij slechts in de familiegeschiedenis geïnteresseerd was en graag oude foto’s met hem wilde bekijken, nodigde Dodo hem uit in zijn huis.

In Le Mesnil-Saint-Denis trof Joanknecht een man die pas ontdooide toen zijn vrouw hem ertoe aanzette nu eindelijk eens een paar oude albums uit de kast te halen en iets te vertellen over zijn verleden. Dodo schonk een van zijn beste whisky’s in en verhaalde over vroeger. Na het eten bracht Dodo Jan naar het station. Ze spraken af elkaar nog eens te zien. Dat kwam er echter niet meer van. Een paar maanden later overleed Dodo Berretty, slechts 55 jaar oud, aan leukemie.

Met Jan Joanknecht kwam ik in contact in juni 2018 op de avond waarop Gerard Termorshuizen en ik de kopij van ‘Een groots en meeslepend leven’, de biografie over Dominique Berretty, moesten inleveren. Via Sjoerd Meihuizen stuurde hij mij onder andere een unieke foto van de stamvader van de Berretty’s, Federico Berretti die zich rond 1818 vanuit Italië in Indië had gevestigd. Later dat jaar was Jan uiteraard present op de presentatie van de biografie op Bronbeek in Arnhem, samen met ongeveer tachtig andere familieleden van Berretty. De dag werd een succes; de biografie trouwens ook.

Een belangrijke bron van gegevens voor de biografie was Jolanthe Berretty, de dochter van Dodo en de beroemde actrice Yoka Berretty. Niet alleen verschafte zij ons veel informatie over haar grootvader, maar zij bleek ook te beschikken over brieven en foto’s van haar vader. Uit dat materiaal bleek dat ook het leven van Dodo Berretty zeer bewogen was geweest, bovendien bleek het genoeg om ook over hem een biografie te maken.

Dodo’s leven was in 1925 begonnen als zoon van een de rijkste mannen van Indië. De eerste negen jaar van zijn bestaan bracht hij in ongekende weelde door. De dood van zijn vader bracht in alle opzichten een schok te teweeg in het leven van Dodo, die hem voorgoed zou tekenen. Dominique Berretty bleek zijn hele kapitaal en meer in de bouw van Villa Isola te hebben gestopt. Dodo en zijn zusje Aimée bleven berooid achter en werden door de zesde vrouw van Berretty naar Nederland gebracht, waar Mien Duymaer van Twist op hen wachtte, hun biologische moeder die ze in acht jaar nauwelijks hadden gezien. Voor de twee kinderen begon een lange tocht van adres naar adres. Mien kon niet met geld omgaan en wist niet goed voor hen te zorgen. Het gelukkigst waren Dodo en Aimée bij een hospita in Leiden.

In de Tweede Wereldoorlog sloot Dodo zich aan bij het verzet. Hij werd opgepakt, belandde in het Scheveningse ‘Oranjehotel’ en kwam via kamp Vught terecht in het Duitse tuchthuis Lüttringhausen. Zijn naam prijkte al op een dodenlijst, toen hij – zwaar ondervoed – op 11 april 1945 door Amerikaanse troepen werd bevrijd. Opmerkelijk snel meldde Dodo zich in september als oorlogsvrijwilliger (OVW’er) om in zijn geboorteland deel te nemen aan de strijd tegen Indonesische nationalisten. Voor hem was uitgezonden worden naar Indonesië waarschijnlijk ook de enige manier om Gerda en Aneta, zijn twee oudere zussen die de oorlog in Azië hadden doorgebracht, op te sporen en uit te vinden of hij de gederfde huur van Villa Isola kon innen. Dat lukte allebei. Bovendien ontdekte hij tijdens zijn verblijf als soldaat in de archipel zijn talent als fotograaf. Helaas zijn Dodo’s foto’s uit die tijd niet overgeleverd. Veel van zijn brieven zijn dat wel. Daaruit blijkt reeds zijn scherpe observatievermogen en oog voor detail.

Na de oorlog zou Dodo zich vestigen in Parijs. Hij groeide uit tot een wereldberoemde fotojournalist. In 1953 vergaarde hij in Nederland bekendheid door het fotograferen van de Watersnoodramp in Zeeland. Met zijn camera zou hij ook de dekolonisatieoorlogen van Algerije, Tunesië en Vietnam verslaan. Daarnaast schoot hij journalistieke portretten van de belangrijke politici, zoals Zhou Enlai, Yasser Arafat, Franco, Charles de Gaulle en Robert Kennedy. Ook beroemdheden als Louis Armstrong, Sophia Loren, Jean-Paul Sartre, Alberto Giacometti en Mick Jagger werden door hem op de gevoelige plaat vastgelegd. Via deze link kan men een deel van zijn werk bekijken.

Wie wil lezen over Dodo Berrety’s bewogen bestaan, kan terecht bij de onlangs bij Walburg Pers verschenen biografie Door de ogen van Dodo Berretty. Het leven van een vergeten fotograaf.

PS Jan Joanknecht en ik namen onlangs een video op over Dominique en Dodo Berretty voor het National Education Museum van de Universitas Pendidikan Museum in Bandung. Het hoofdkwartier van de UPI is gevestigd in de voormalige Villa Isola en het museum achterin de tuin van het complex. In het gebouw komt een permanente tentoonstelling over Dominique Berretty en zijn gezin.

 

Foto: Rahmat Kurnia