In deze rubriek neemt Jaap Goedegebuure ons mee op een sentimentele reis langs zijn boekenkasten. Als hem bij een bepaalde titel een herinnering of een anekdote te binnen schiet, deelt hij die met ons.

Die Verwirrungen des Zöglings Törless

Dat je met een boek deuren kan openen die hermetisch gesloten leken, ondervond ik tijdens mijn eerste ontmoeting met Johan B.W. Polak, uitgever, bibliofiel, handschriftenverzamelaar en mecenas. Deze ware en leerzame geschiedenis gaat als volgt.

Na mijn afstuderen in 1974 trad ik toe tot het team van editeuren dat de vele duizenden brieven van E. du Perron ging bezorgen en, voor zover ze nog niet tot onze beschikking stonden, ook binnen moest zien te halen  We wisten dat Polak de correspondentie van Du Perron aan uitgever Stols in zijn collectie had, maar dat hij niet bereid was om die aan ons ter inzage te geven. Hij koesterde een grief jegens een van mijn collega-editeuren, de journalist en criticus J.H.W. Veenstra. Die had Polak in een artikel voor Vrij Nederland te kijk gezet als een notoire knapenverleider. Nu maakte Polak van zijn homoseksualiteit geen geheim, maar om publiekelijk als pederast te worden weggezet ging hem toch te ver. Hij was beledigd en hield zijn archief voor ons gesloten.

Hans Gomperts, eerst mijn leermeester en daarna mijn baas, verzon een list. Het was hem niet ontgaan dat ik verkeerde in een dandyeske periode en me graag kleedde in strak gesneden pakken, in de kleuren wit dan wel duifgrijs. Om mijn nek droeg ik een sjaaltje, in mijn linkeroorlel stak een parel en bij tijd en wijle droeg ik in mijn knoopsgat zelfs een rode roos. Vergeleken bij mij was Jan Siebelink een kind in de zonde. Ik beken het niet zonder schaamte: ik was een aansteller, net als alle dandy’s. Maar wel een aansteller, zo zag Gomperts slim in, die bij Polak misschien in de smaak zou vallen. Dus werd ik erop uitgestuurd naar Keizersgracht 608, het statige pand in Amsterdam waar uitgeverij Polak & Van Gennep zetelde.

Na binnenkomst op het afgesproken uur liet Polak me heel koeltjes een kwartier antichambreren. Om het wachten te bekorten las ik verder in mijn meegebrachte treinlectuur. Ik keek pas op toen ik de binnen tredende uitgever tegen zijn assistent Hosman hoorde uitroepen: ‘Ben, hij leest een boek van ons!’ Tamelijk naïef en argeloos, maar misschien ook wel gestuurd door onbewuste boerenslimheid, had ik een uitgave van Polak & Van Gennep op schoot, de Nederlandse vertaling van Musils roman  Die Verwirrungen des Zöglings Törless. Daarmee werd het ijs gebroken en bleek het een fluitje van een cent om ter plekke fotokopieën van de begeerde Du Perronbrieven overhandigd te krijgen. Vervolgens begon een jarenlange vriendschap die pas eindigde met Johans dood in 1992.

Jaap Goedegebuure