gepubliceerd op 21 september 2017
Dames in Data: Josepha Mendels – 1985

In mei 2018 herdenkt de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde dat 125 jaar geleden vrouwen werden toegelaten tot de Maatschappij. Al eerder waren er ereleden benoemd, zoals Geertruida Bosboom-Toussaint in 1870, maar in 1893 werden de eerste dertien talentvolle vrouwen ‘gewoon lid’. Om de paar weken kunt u op deze website een blog verwachten over memorabele momenten in de literaire vrouwengeschiedenis. Vijfentwintig talentvolle vrouwen met een belangwekkende inbreng in de letterkunde, taalkunde of geschiedenis krijgen zo een digitaal monument. Deze keer Sylvia Heimans over Josepha Mendels:

Een prijs voor een vrouw, tot stand gekomen door vrouwen 

1985: Josepha Mendels ontvangt de eerste Anna Bijna Prijs

door Sylvia Heimans

 

In 1985 namen vier vrouwen het initiatief tot de oprichting van een literaire prijs voor ‘de vrouwelijke stem in de literatuur’. Bij alle vrouwenboekwinkels, vrouwenboekenweken, tijdschriften en fora was dit een institutie, die nog niet in handen van vrouwen was. En dat was hoogst noodzakelijk, vonden feministen, want literaire prijzen gingen voor het overgrote deel naar mannelijke auteurs. Van de 37 keer dat de P.C. Hooftprijs sinds 1947 was uitgereikt, ging die vijf keer naar een vrouwelijke auteur: Amoene van Haersolte (1947), Anna Blaman (1956), Ida Gerhardt (1979), Vasalis (1982) en Hella Haasse (1983).

affiche AB prijs

Schrijfsters Renate Dorrestein, Anja Meulenbelt, Elly de Waard en uitgeefster Caroline van Tuyll Serooskerken organiseerden in februari 1986 een benefietavond. ‘Het was een tijd van jeugdig elan, van gewaagde dingen’, herinnert Elly de Waard zich, ‘want het hele idee van een activiteit voor vrouwen was tot dan toe voornamelijk buurthuiswerk geweest. Er zat veel bluf bij, het was heel duur om het Concertgebouw voor die avond te huren en we hadden geen cent op zak.’ Geheel in de sfeer van de tijd betaalden mannelijke bezoekers een tientje meer dan de vrouwelijke voor een avond vol literair vertier. Het doel was om de prijs van tienduizend gulden bij elkaar te brengen. Een paar honderd gasten, die afhankelijk van hun sekse 40 of 50 gulden betaalden, maakten dat mogelijk. Tijdens het programma trad Andreas Burnier op als spreekstalmeester, speelden Karin Bloemen en Adelheid Roosen voor ‘del’ en bracht Brigitte Kaandorp belangeloos het lied ‘Ik haat je, ik haat je, je bent een gore lul’ ten gehore. In het literaire gedeelte van de avond mochten schrijfsters hun gedroomde kandidaat noemen. Tussen favorieten als Andreas Burnier, Pamela Koevoets en Oriana Fallaci noemde Hermine de Graaf de naam van Josepha Mendels. Mendels (1902-1995) was romancière en romanschrijfster. Haar debuut Rolien en Ralien (1947) kreeg een eervolle vermelding van de stad Amsterdam. Haar derde roman, Als wind en rook (1950), werd bekroond met de Vijverbergprijs van de Jan Campertstichting. In 1964 werd ze door de Franse staat geëerd met de benoeming tot Chevalier dans l’Ordre des Palmes Académiques voor haar culturele verdiensten.

Een prijs voor een oeuvre

Na de succesvolle aftrap in het Concertgebouw werd er een jury gevormd die een keuze moest maken uit een shortlist van vijf kandidaten: Andreas Burnier, Inez van Dullemen, Hella Haasse, Josepha Mendels en Bep Vuyk. De voorzitter werd Frida Balk-Smit Duyzentkunst. Daarnaast bestond de jury uit museumdirecteur Liesbeth Brandt Corstius, uitgever Angèle Manteau, Anja Meulenbelt (namens het bestuur), auteur Marga Minco en recensent Rudi Wester. Zij kwamen vier maal bijeen om tot een keuze te komen. Aangezien de prijs een oeuvre bekroonde, moest er veel gelezen worden. De voorzitter had een favoriet, die ze de afgelopen jaren in de media haar lof had toegezwaaid. Van haar mening trachtte zij de rest van de jury te overtuigen. Dat kostte weinig moeite, behalve bij Marga Minco die vasthield aan haar voorkeur voor Beb Vuyk. Balk-Smit Duyzentkunst: ‘Beb Vuyk [schreef] normaal proza. Schitterende boeken en in verband met Indië was [ze] ook een belangrijk vrouwelijke auteur. [Maar] het ging natuurlijk om de Anna Bijns Prijs, die de vrouwelijke stem wilde bekronen. Daar stond [Mendels’] werk voor: qua stijl, taal en boodschap.’ De jury kwam naar buiten met de tekst dat ‘tenslotte unaniem’ gekozen was voor Josepha Mendels.

Op 8 november vond de uitreiking plaats in de kleine zaal van het Concertgebouw. De avond, die werd opgeluisterd met muziek uit de tijd van Anna Bijns en toneel gebaseerd op Mendels’ werk, was een groots evenement dat het journaal haalde. Een prijs voor een vrouw, tot stand gekomen door vrouwen, uitgereikt door voormalig minister van CRM Til Gardeniers en met voornamelijk vrouwen als publiek, dat was nog niet eerder vertoond. Toen de gelauwerde de prijs, een kunstwerk en tienduizend gulden, op het podium in ontvangst nam viel het kunstwerk in tweeën, maar verder was het een vlekkeloze avond.

Mendels biografie

Verder lezen

Frida Balk-Smit Duyzentkunst schreef het levensbericht van Josepha Mendels en ook over de taal van Josepha Mendels. Sylvia Heimans promoveerde in 2014 op De taal, het kind, de liefde. Josepha Mendels (1902-1995). De publieksuitgave Josepha Mendels. Het eigenzinnige leven van een niet-nette dame verscheen in 2016 bij Cossee.