Mario Molegraaf belicht in deze rubriek recent verschenen bundels van Nederlandse en Vlaamse dichters. Deze keer schrijft hij over Langs een helling van Toon Tellegen:

Hoe zal het zijn, het moment dat je sterft? De slaap en de dood zijn naaste familie, dus misschien lijkt de ervaring op inslapen. Ik heb dan vaak het gevoel of ik de diepte in ga, een immense glijbaan af. Daarom kan ik me wel vinden in de titel die Toon Tellegen (1941) aan zijn dichtbundel gaf, Langs een helling. Het leven als afdaling, soms langzaam, soms snel, maar altijd slechts één kant op. De dichter overziet zijn leven, vanaf kindertijd, via het midden van het bestaan, tot de ouderdom, steeds dichterbij de dood, ‘verborgen in het struikgewas […] vriend die geen vriend is.’

Een nieuwe bundel maar met het oude, onmiskenbare, onontkoombare geluid. Poëzie en tegelijk filosofie waarin de enige zekerheid is dat er geen zekerheid is. Alles aan het leven is ongewis, onbepaald, ongeorganiseerd. De scherpste vragen, maar de vaagste antwoorden. Het geeft zijn gedichten iets gezapigs. Maar dat is een deugd. Hij zegt het zelf in een van de gedichten uit Langs een helling, zo’n typisch Tellegen-gedicht waarin alle grote woorden worden opgeblazen. Of nee, dat is veel te heftig uitgedrukt, ze worden weggeblazen, en dan niet met windkracht twaalf maar met windkracht één.

De dichter van ‘De wereld redden’ denkt niet dat schoonheid de wereld zal redden. ‘En wijsheid ook niet, of vrijheid, gelijkheid, waarheid,/ eerlijkheid, onverzettelijkheid, onbaatzuchtigheid,/ vriendschap, moed of trouw’. Zelfs liefde schiet uiteindelijk tekort, alleen saaiheid redt, ‘dikke, stroperige’ saaiheid. Hij zegt deze mening voor zich te houden ‘in tijden van oorlog, zeespiegelstijging/ en de steeds luider klinkende stem van het volk’. Het is een mening die, in dergelijke omstandigheden, nergens op slaat, ‘daarom is ze meer dan wat ook waar’. Een geval van ’alle Kretenzers liegen, zegt de Kretenzer’.

Toon Tellegen is de meester van de omkering. Spreken terwijl je beweert te zwijgen. Anti-mening en misschien zelfs anti-poëzie waarin stuurlui het roer niet recht houden maar scheef, waarin ‘scheefzinnige gelovigen’ en geen rechtzinnige opduiken, waarin ‘scheefhebbenden’ hun ‘scheefmatige plaats’ eisen. Even scheef als de gevreesde helling, gedichten die vooral roetsj zeggen. Zal het zo gaan?

Mario Molegraaf

Langs een helling, Uitgeverij Querido, paperback, 56 pag., € 18,99
ISBN: 9789021476674